Utopiec znany jest także pod nazwą: utopek, utoplec, utopnik, utopielec, utoplarek, utoplołok czy utoplok, topnik czy topielec.
Wyobrażenia tego stworzenia są rożne. Wspólne natomiast są określone cechy i zachowania – utopce lubią podmokłe tereny oraz znane są z tego, że porywają i topią ludzi.
Czym jest utopek?
Postać utopka obecna jest we wierzeniach w Azji, Afryce, Europie oraz u północnych Słowian – w szczególności na Górnym Śląsku i w okolicach Krakowa.
Utopek wyobrażany jest jako wodny demon zamieszkujący okolice stawów, rzek i akwenów wodnych. Wabił ludzi, którzy przechodzili w pobliżu wody, następnie topił ich lub więził w swoim podwodnym domostwie. Według niektórych śląskich podań, demony te mogły przejmować oraz wślizgiwać się w ludzkie ciało. Były w stanie niepostrzeżenie przyjąć postać osoby z naszego najbliższego otoczenia.
Śląskie utopki mają bardzo wiele wspólnego z topielcami. Postrzegane mogą być jako nieposłuszne demony, które Bóg strącił z nieba za karę. Wyobrażane są także jako pół-demony powstałe z grzesznych dusz ludzkich, które pałętają się po ziemi, pokutując za swoje winy.
W niektórych legendach pojawiają się utopce przyjaźnie nastawione do ludzi. Mogą one wówczas pomagać biednym gospodarzom podczas prac w polu. Zdarzają się także nieszkodliwe stworzenia, które płatają niewinne figle i niegroźne psoty.
Gdzie mieszka utopek?
Naturalnym środowiskiem dla utopka są wszelkiego rodzaju akweny i cieki wodne. Żyją pod powierzchnią wody w kryształowych pałacach lub domach ze szkła. W śląskich wyobrażeniach mieszkania wodnych demonów nie różniły się zasadniczo od ludzkich, z tą różnicą, iż znajdują się pod wodą. Inne legendy podają, iż utopki mieszkają na dnie jeziora w garnkach lub słoikach obróconych do góry dnem. W tych samych garnkach uwięzione są dusze ludzi, których demony zwabiły.
Utopki tworzyły rodziny – żona utopka zachowywała się i wyglądała zupełnie jak śląska gospodyni. Córki natomiast były wyjątkowo piękne i urodziwe. Zdarzało się, iż poślubiały wiejskich chłopaków. Warto nadmienić, że ludowe podania nie wspominają o synach utopców.
Wedle podań, ich potrzeby nie różniły się od ludzkich – musieli jeść i ubierać się. Utopki bardzo często wychodziły z wody i nawiązywały interakcje z okoliczną ludnością – kupowały np. jedzenie i mleko. Historie ludzi i utopków przeplatają się wzajemnie. Zdarzało się, że stworzenia chodziły do karczmy i wraz z mężczyznami pili piwo lub wódkę. Córki utopków przybrawszy ludzką postać brały nierzadko udział w zabawach i weselach, starając się o względy młodych mężczyzn.
Jak wygląda utopek?
Wyobrażenia utopca są niezwykle różne. Jest on najczęściej przedstawiany jako chłopiec lub mężczyzna niskiego wzrostu. Jego ulubionym kolorem jest czerwony lub zielony – nosi czapkę i kubrak w tych właśnie kolorach. Charakterystyczną cechą jest końskie kopyto, które ma zamiast lewej nogi oraz stróżka wody wypływająca z lewej nogawki. Twarz utopca jest bardzo brzydka – skórę ma pomarszczoną, jego zielone oczy są wyjątkowo wyłupiaste. Włosy są koloru czarnego lub zielonego, rozczochrane i podobne do wodorostów. Stworzenie wyobrażane jest czasami z rogami na głowie, co ma być dowodem na jego demoniczne pochodzenie.
Niektóre obrazy i podania przedstawiają demona wodnego wraz ze skrzydłami, wskazując, iż utopce były niegdyś aniołami. Inne natomiast prezentują postać podobną do żaby – zamiast stóp ma żabie nóżki z błonkami pomiędzy palcami.
Utopce lubią muzykę, dlatego często przedstawione są ze skrzypcami, na których rzępolą oraz z fajką, która także jest ich nieodłącznym atrybutem.
Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka w Rybniku ogłasza konkurs plastyczny"Jak wyobrażasz sobie śląskiego utopca?
Regulamin konkursu i plakat do pobrania znajdują się na stronie internetowej biblioteki www.wom.edu.pl/rybnik
Źródło: http:// www.yotube.com/ Baśnie i bajki polskie: Zuzanna i Utopce. Dostęp : 28.02.2022r.
Źródło : https://www.youtube.com/ Utopce- mitologia słowiańska. Dostęp : 28.02.2022 r.
Literatura:
- Legendy śląskie. - Warszawa: Damidos, 2014
- Śląskie bery,bojki i opowiastki z dawnych lat / Augustyn Felik Halotta. - Katowice: "Śląsk",1986
- Śląskie opowieści ludowe : z ust ludu śląskiego/ zapisał Józef Ondrusz. - Ostrawa: Wydawnictwo Okręgowe, 1963
- Tajemnice rybnickich dzielnic / Jerzy Buczyński. - Rybnik: Rybnicka Agencja Wydawnicza, 2012