POSZERZENIE POLA NAUKI przestrzeń wirtualna, technologie i uczenie się we współczesnej szkole
1. PRZESTRZENIE UCZENIA SIĘ
Poproszę o pierwsze skojarzenie do: miejsce w którym uczymy się?
Jak możemy dziś definiować przestrzeń uczenia się?


Czy przestrzeń, w której uczymy się jest wyłącznie „widzialna” / materialna? Czy technologie obecne w szkole zmieniły (poszerzyły) definicję miejsca, w którym się uczymy?
W obu ww. przypadkach uczenie się ma miejsce w murach szkoły, ale może je też "opuścić" – korzystając z różnych platform edukacyjnych faktycznie, "fizycznie" może odbywać się np. na serwerze, który stoi w innej części świata. Po zalogowaniu się użytkownika/ucznia tam właśnie otwiera się określony element i tam powstaje przekaz dla ucznia.

Tylko w najwęższym rozumieniu przestrzeń edukacji może być rozumiana jako klasa dydaktyczna. Edukacja nie jest dziś silnie związana z murami szkoły. W zasadzie jest silnie związana tylko z osobistą, indywidualną motywacją do nauki (która może mieć wiele źródeł, np. dobry nauczyciel) i to jest chyba klucz do edukacyjnego sukcesu.
***
PRZESTRZEŃ UCZENIA SIĘ TWORZONA DZIĘKI TECHNOLOGIOM
Dzięki technologiom mobilnym i telekomunikacji dostajemy dziś do ręki narzędzia, dzięki którym możemy czynić naprawdę wielkie i dobre rzeczy dla siebie i innych, faktycznie zmieniać siebie i świat na lepszy. Trzeba tylko mieć czas i chcieć.

Przestrzeń edukacyjna to "przestrzeń fizyczna, która wspiera wielorakie i zróżnicowane programy i pedagogiki nauczania / uczenia się, w tym takie, które wykorzystują współczesne technologie; taka, która demonstruje optymalne i efektywne kosztowo wykorzystanie i użycie budynków; taka, która funkcjonuje w harmonii ze środowiskiem naturalnym; taka, która zachęca do społecznej partycypacji, zapewniając zdrowe, komfortowe, bezpieczne i stymulujące warunki dla jej użytkowników" (definicja OECD).

Przestrzeń wirtualna stała się nowym środowiskiem pracy i współpracy osób uczących się. Należy ją rozumieć jak najszerzej – nie tylko mówimy tu zarówno o uczeniu się synchronicznym (z wykorzystaniem m. in. takich interaktywnych narzędzi jak blogi, wiki, czaty, dokumenty współdzielone, kursy e-learning), ale i asynchronicznym (komunikowanie się z wykorzystaniem poczty elektronicznej, komunikatorów, dyskusje w sieci, projekty w sieci, kursy e-learning).
Cechą tej przestrzeni jest płynność – wirtualne środowisko nie ma fizycznych wymiarów, definiują je osoby i zasoby, które są w nim aktywne. Zmienia się w każdym momencie, gdy do niego logują się i wylogowują nowe osoby, rozwijają się nowe relacje, następuje wymiana i dzielenie się wiedzą. Jest to przestrzeń będąca w nieustającej zmianie.
Przestrzeń istnieje niezależnie (równolegle) do przestrzeni fizycznej i proces uczenia może dokonywać się w obu tych przestrzeniach jednocześnie.
Współistnienie dwóch przestrzeni edukacyjnych – fizycznej i wirtualnej - ma istotne implikacje dla procesu uczenia się. Powinniśmy traktować obie przestrzenie jako środowisko zintegrowane, w którym uczenie się jest tak samo ważne dla uczniów. Powinniśmy łączyć to, co dzieje się w przestrzeni fizycznej, z tym, co dzieje się w przestrzeni wirtualnej.
Kolejną implikacją jest wyzwanie przemyślenia wizji edukacji dokonującej się jednocześnie w różnych przestrzeniach. Jest to konieczne, ponieważ samo zainstalowanie Wi-Fi i umożliwienie dostępu do sieci nie spowoduje, że przestrzeń wirtualna będzie efektywnie wykorzystana w uczeniu się. Tu kluczowa jest rola nauczyciela, który musi zaplanować, w jaki sposób będzie realizował proces uczenia w równoległych przestrzeniach.
Aby przestrzeń wirtualna edukacji spełniała swoje funkcje edukacyjne, powinna zawierać w sobie różnorodne materiały i narzędzia (w tym m. in. interaktywne, badawcze, komunikacyjne, testujące), a także umożliwiać swobodny dostęp do nich wszystkim osobom uczestniczącym w procesie edukacji. Szczególnie istotne jest zapewnienie komunikacji i wymiany informacji wszystkim uczestnikom procesu, gdyż dzięki temu następuje konstruowanie wiedzy.
O ile tradycyjne uczenie się zaczynało się wejściem a kończyło z chwilą opuszczenia klasy przez uczniów (pomijając prace domowe), w przestrzeni uczenia tworzonej przez technologie tak się nie dzieje. Proces ten może poza szkołą przebiegać swoimi ścieżkami i w zupełnie innym czasie niż lekcyjny. Stanowi to wyzwanie dla nauczycieli, którzy muszą planować proces równolegle w świecie rzeczywistym i wirtualnym, aby zapewnić odpowiednią „pożywkę“ dla uczenia się także w czasie pozalekcyjnym (ale też raczej jako coś dodatkowego)
Przykład poszerzenia pola nauki:
Istnienie równoległych przestrzeni, w których uczymy się, niesie implikacje także dla samej przestrzeni fizycznej i jej organizacji. Po opuszczeniu klasy uczniowie potrzebują miejsca na korytarzach lub w innych częściach wspólnych szkoły, w których będą mogli kontynuować zadania rozpoczęte w klasie...

Przed projektantami i zarządzającymi szkołami stoi wyzwanie ponownego przemyślenia funkcji tych przestrzeni fizycznych szkoły, które do tej pory bezpośrednio nie służyły do uczenia się. Dyrekcja i nauczyciele powinni mieć świadomość potrzeby reorganizacji tych miejsc, a także mogą zaprosić do współpracy uczniów, którzy dzięki temu mogliby współuczestniczyć w tworzeniu stymulującej uczenie przestrzeni edukacyjnej w ich szkole.


***
JAK MAKSYMALIZOWAĆ KORZYŚCI Z TECHNOLOGII W SZKOLE?
Właściwie użyte na zajęciach technologie informacyjno-komunikacyjne prowokują uczniów do myślenia, tworzenia i rozwiązywania problemów w nowy, nieszablonowy i innowacyjny sposób. Jak zatem organizować odpowiednie środowisko uczenia się w przestrzeni wirtualno-technologicznej?
Uczenie się jest bardziej pogłębione, wzmocnione i relewantne wówczas, gdy technologie zapewniają:
- aktywne i interaktywne uczestnictwo,
- możliwość współpracy zespołowej,
- wyszukiwanie i dzielenie się informacją,
- możliwość dyskusji i prezentacji,
- konstruowanie wiedzy,
- aktywności prowadzone zarówno przez nauczyciela, jak i uczniów,
- łączność, dostęp do ekspertów,
- dostęp do lokalnych i globalnych sieci,
- spersonalizowany tryb uczenia się.
Wówczas możemy mówić o bogatym w TIK/ICT środowisku uczenia się wspierającym uczenie się. Inaczej mówiąc, przestrzeń edukacyjna szkoły musi być na tyle elastyczna, aby uczniowie i nauczyciele mogli w niej swobodnie korzystać z nowoczesnych technologii edukacyjnych. Dla projektantów przestrzeni edukacyjnej jest to kolejne wyzwanie.
Pierwszym i najważniejszym krokiem jest odpowiednia organizacja sieci internetowej w szkole. Powinna ona:
- być dostępna dla wszystkich członków szkolnej społeczności, we wszystkich budynkach szkolnych oraz wokół budynku,
- pozwalać łączyć się z internetem i intranetem z dowolnych urządzeń mobilnych lub komputerów i innych urządzeń stacjonarnych,
- umożliwiać dostęp do zasobów z zewnątrz dla chorych uczniów lub pracujących w domach (np. w indywidualnym toku nauki), a także dla rodziców, w zakresie im przeznaczonym.
Jako pewne minimum możemy przyjąć, że w mądrze zorganizowanym środowisku uczenia się :
- uczniowie i nauczyciele mają zapewniony legalny i ciągły dostęp do odpowiednich szkolnych zasobów cyfrowych, baz danych, narzędzi internetowych służących do analizowania, przetwarzania, modyfikowania, tworzenia zasobów wiedzy i informacji, narzędzi służących do wyszukiwania, ewaluacji i przechowywania treści edukacyjnych, narzędzi interaktywnych umożliwiających współpracę z rówieśnikami w sieci;
- nauczyciele, rodzice i uczniowie dzielą się informacjami i zasobami w czasie rzeczywistym, w sposób ciągły, w trakcie i poza godzinami pracy szkoły;
- zarządzający szkołami rozumieją i zarządzają: A) dostępem do danych związanych z procesem edukacji, przepływem danych i ich użyciem w popularnych formatach, z zastrzeżeniem ochrony własności intelektualnej, prawa do prywatności i zapewnieniem zasad bezpieczeństwa danych w sieci; B) procesem decyzyjnym opartym na faktach, ewaluacji i mającemu na celu ciągłą poprawę funkcjonowania środowiska uczenia się; C) ciągłym przepływem informacji i wiedzy pomiędzy szkolnymi serwerami i światem zewnętrznym.
CZTERY FILARY PRZESTRZENI WIRTUALNO-TECHNOLOGICZNEJ
(autorem koncepcji jest Dariusz Stachecki, dyrektor Gimnazjum im. Feliksa Szołdrskiego w Nowym Tomyślu)
INFRASTRUKTURA - kluczowe znaczenie ma tutaj przygotowanie właściwego, cyfrowego środowiska edukacyjnego, spójnej i dobrze zorganizowanej przestrzeni, w której będzie mogło dokonywać się uczenie się. Na to środowisko składają się nie tylko komputery czy tablety, ale przede wszystkim urządzenia zapewniające integrację rozmaitych sprzętów, zarządzanie nim, dostęp do sieci lokalnej oraz internetu. Infrastruktura ta musi opierać się o profesjonalne rozwiązania, gdyż szkoła jest instytucją profesjonalną, w której niezawodność i stabilność rozwiązań technologicznych ma zasadnicze znaczenie.
USŁUGI - technologię w szkole powinniśmy traktować właśnie w kontekście zapewnienia uczniom i nauczycielom rzeczywistego, nieprzerwanego dostępu do rozmaitych usług edukacyjnych. To przykładowo e-podręczniki, wideokonferencje, dziennik elektroniczny, platformy edukacyjne, cyfrowe muzea, laboratoria, parki nauki, repozytoria dokumentów, cyfrowe biblioteki, telefonia VOIP, a także usługi zdalnej administracji czy archiwizacji danych.
EDUKACJA – to trzeci i oczywisty element. Wszystko to co robimy – cała infrastruktura wraz z rozmaitymi usługami są po to, aby skutecznie realizować zadania edukacyjne szkoły. Dlatego niezwykle istotne jest to, aby pamiętać, że technologia ma rolę służebną, że powinna wzmacniać i wspomagać procesy edukacyjne. Nie powinna być stosowana na siłę, lecz wtedy, kiedy jest to niezbędne, aby osiągnąć wyższą jakość procesu dydaktycznego (zasada pomocniczości technologii w edukacji).
Dobrym pomysłem jest poznanie i wdrożenie w swojej szkole modelu SAMR.
ZARZĄDZANIE – to czwarty filar umożliwiający wykorzystanie technologii w procesie zarządzania szkołą. Chodzi tu zarówno o skomputeryzowaną pracę sekretariatu, kadr i księgowości, jak i stabilne funkcjonowanie takich obszarów jak elektroniczny dziennik lekcyjny, który jest znakomitym narzędziem zarządzania szkołą. Najważniejszym elementem jest tu odpowiednia i skuteczna komunikacja (wewnętrzna i zewnętrzna) w szkole.
***
2. INSPIRUJĄCE I DOBRE PRAKTYKI
Poniżej przedstawiam tylko kilka pomysłów i praktyk spośród kilkudziesięciu opisanych w poradnikach projektu EDUSPACES21:
To tylko kilka przykładów poszerzenia przestrzeni edukacyjnej we współczesnej szkole dzięki nowym technologiom i internetowi. Wiele więcej zawarliśmy w tomie 2 poradnika - "Przestrzeń wirtualna i technologiczna" - zapraszamy do lektury. Z pewnością opracowanie to nie wyczerpuje tematu - technologia jest w ciągłym ruchu i w sposób ciągły wpływa na środowisko uczenia się.
3. PODSUMOWANIE
Sama sieć internetowa i działające w szkole urządzenia komputerowe to jeszcze za mało, aby mówić o dobrze zorganizowanym od strony technologicznej środowisku uczenia się – muszą być dobrze zaprojektowane jego filary, rozwiązania muszą być stabilne, aktualne i bezpieczne, a użytkownicy systemu muszą znać obowiązujące zasady korzystania z tej przestrzeni. Gdy zadbamy o stabilne fundamenty, można na nich rozwijać wirtualną przestrzeń uczenia się, praktycznie bez żadnych ograniczeń i w dowolnym kierunku.
Aby w szkole technologie były wykorzystywane sensownie i faktycznie służyły uczeniu się, warto zastanowić się nad tzw. programem cyfryzacji szkoły, który powinien być spójny z koncepcją rozwoju szkoły (może stanowić część tej koncepcji). Powinien on prezentować ogólną filozofię, cele i założenia edukacji wysokiej jakości wykorzystującej nowoczesne technologie, jak również harmonogram działań (w tym także pozyskiwanie środków finansowych), które zamierzamy wdrożyć w perspektywie kilku lat. Musimy sobie odpowiedzieć na pytanie, jak chcemy uczyć w cyfrowym środowisku i na jakim uczeniu się naszych podopiecznych nam szczególnie zależy. Komputery i urządzenia możemy szybko włączyć w szkole, ale do ich sensownego użycia w długiej perspektywie jest raczej dłuższa droga. Zbudowanie wysokiej jakości środowiska uczenia się z wykorzystaniem technologii to złożony plan działań raczej na trzy lata, niż na jeden rok.
***

***
dziękuję bardzo za uwagę
MARCIN POLAK
Redaktor naczelny Edunews.pl / koordynator projektów w Fundacji Think! / organizator cyklu konferencji dla nauczycieli INSPIR@CJE, etc etc
Zapraszam do współpracy: kontakt@edunews.pl